این گزارش مختصر و ناقص بنا به تقاضای یکی از فرهنگ دوستان در این چا درج گردیده است. چون بدون پیش نویس نوشته شده است  اگر نامنظم و آشفته است عذر خواهی می شود.

نیشابور کنونی جزئی از نیشابور قرون اولیه هجری است و شهرستان نیشابور در آن زمان معادل خراسان امروزی بوده است. شهرستان نیشابور در این زمان در مرکز استان خراسان رضوی شامل بخشهای مرکزی ،زبرخان، تحت جلگه ، میان جلگه و سرولایت به مرکزیت شهر نیشابور می باشد.این شهرستان از شمال به شهرستان قوچان و از شمال خاوری به شهرستان چناران و از خاور به شهرستان مشهد و از جنوب به شهرستان تربت حیدریه و کاشمر و از غرب به شهرستان سبزوار و از شمال غربی به شهرستان اسفراین محدود میشود.کوه بینالود با ارتفاع 3211متر از سطح دریا در شمال شهر نیشابور قرار دارد.این شهر بر سر جاده آسفالته و راه آهن تهران- مشهد واقع شده است.و114 کیلومتر تا مشهد و تا تهران 768 کیلومتر فاصله دارد.طبق آمار سال 1375 ش جمعیتش 41294 نفر بود. درباره سابقه تاریخی و وجه تسمیه نیشابور اقوالی زیادی مطرح است.بعضی آنرا ابرشهر می دانند که توسط داریوش هخامنشی به آن داده شده است و بعضی نام ناحیه و عده ایی اسم شهر را می دانند.کسانی آنرا شهری می دانند که با ابر نزدیک است و بعضی شهر بالای هخامنشیان تفسیر کرده اند.محققانی ابر شهر را به واسط آن می دانند که اینجا در زمان اشکانیان محل استقرار قوم اپرنک بوده است.درباره نیشابور نیز همین اقوال مطرح است عده ای نیشابور نام ناحیه و عده ای نام شهر می دانند.بعضی شهر نیشابور را ساخته شاپور اول ساسانی و کسانی بنای آنرا به شاپور دوم ساسانی نسبت می دهند جدیداً باستانشناسان از تپه ترب آباد نیشابور قدیم سفالهایی از دوره ساسانی کشف کرده اند.به هر ابرشهر یا نیشابور به جهت موقعیت استراتژیکی و شرایط اقلیمی عالی از قبل از اسلام آباد بوده است. این شهر زمان عثمان توسط عبدالله بن عامر کریز فتح شد.ولی بعد از آن مردم نیشابور چندین بار شورش کردند ولی سرکوب شدند. در این زمان خراسان به چهار ربع تقسیم میشد. نیشابور،هرات، مرو ، بلخ و نیشابور نیز در این دوره حاکمی از طرف اعراب داشت.در دوره بنی امیه عده ای از اعراب به خراسان کوچیدند و عده ای از آنها در نیشابور ساکن شدند که بعدها به جهت بدست آوردن ثروت و موقعیت در نیشابور معروف بودند مثل خانواده های حرشی، بالوی ، محمی و غیره .نیشابور در زمان عباسیان به اوج شهرت خود رسد و زمانی امام رضا علیه السلام از آنجا عبور کرد گویند 20 هزار قلم بدست حدیث سلسله الذهب را یاداشت کردند. در زمان طاهریان نیشابور پایتخت شد. و عبدالله طاهر شادیاخ را به عنوان مرکز فرمانروایی خود در نیشابور انتخاب کرد.بعد از این نیشابورهمچنان به رشد خود ادامه داد و تا دوره مغول به اوج شهرت خود رسید و یکی از معظم ترین شهرهای جهان اسلام گردید. بسیاری از علما و فضلا و محدثان در این شهر پرورش یافتند و مجالس درس و بحث ادیان و مذاهب گوناگون در این شهر دایر بود و هر روز قافله هایی در از اقصا نقاط جهان در این شهر بار می انداختند بسیاری از اصناف در این شهر وجود داشت هنوز که هنوز است ظروف سفالین نیشابور از در موزهای دنیا بی نظیر است.ولی افسوس که این شهر در اثر حوادث انسانی و طبیعی به کلی منهدم شد در سال 548 ق غزها آنرا ویران کردند و علمای و هنرمندان آن را کشتند و پس از این زلزله های پی در پی شهر را به کلی خراب کرد و بالاخره ضربه آخر را حمله مغول وارد کرد. تا جایی که نیشابور هرگز نتوانست آن عزمت گذشته خود را باز یابد.و شهر جدید کوچک ،جدای از شهر بزرگ قدیم به حیات خود ادامه داد. ناگفته نماند که شهر نیشابور به جهت استعدادی که در زمینه های استراتژیکی و طبیعی و انسانی دارد اکنون می رود که گذشته خود را احیا کند.

درباره تاریخ نیشابور تاکنون کتابهای چندی تالیف شده است که از همه مهمتر به موارد ذیل می توان اشاره کرد.قدیمترین و مهمترین کتاب ، کتاب تاریخ نیشابور از ابوعبدالله حاکم نیشابوری می باشد که خلاصه ای از تاریخ 12 جلدی می باشد که توسط استاد دکتر محمد رضا شفیعی کدکنی تصحیح و چاپ شده است . مقدمه این کتاب حاوی گزارشی از سابقه تاریخی نیشابور و کتابهایی که در مورد نیشابور نوشته شده است و نیز کتابهایی که از تاریخ نیشابور بهره گرفته اند، می باشد. کتاب دیگر تاریخ نیشابور از موید ثابتی می باشد که تحقیقی است و ارزشمند است کتاب آثار باستانی خراسان از عبدالحمید مولوی خوب است و مطالب بکر و دست اولی درباره آثار باستانی نیشابور دارد. کتاب نیشابور شهر فیروزه کتاب مزخرفی است که بسیاری از مطالب آن بافته تخیل و استنتاجات نویسنده است.کتاب منبع دیگر تاریخ نیسابورین الحلقه الاولی می باشد که درباره رجال نیشابور مفید است.مقالات ارزشمند و خوبی در مجلات علمی پژوهشی و ترویجی و غیره درباره نیشابور نوشته شده است که برای استفاده از آنها لازم است که به فهرست مقالات فارسی ایرج افشار یا مقاله نامه خراسان از نقیب نقوی و دیگر فهارس رجوع کرد.در آخر به قول استاد دکتر شفیعی کدکنی که شیفته نیشابور است و در مقالات و اشعارش نام نیشابور موج می زند باید برای بازسازی تاریخ نیشابور جان کند. و باز به قول ایشان در نیشابورم و جویای نیشابور هنوز.