اسناد کدکن
اسنادی از ولایت رخ و کدکن
(ازسال 1174 تا 1237هجری قمری)
به کوشش: رضا نقدی
سال 1382هجری شمسی
یکی از منابع و مآخذ متقن برای بررسی تاریخ و تمدن یک منطقه اسناد و مدارک باقی مانده از آنجاست.بیشتر اطلاعات باقی مانده تا دوران معاصر به سرگذشت پادشاهان و امراء و یا درزمینه علومی همچون طب،نجوم،ریاضی،رجال،حدیث وغیره است که کمتر از آنها می توان زندگی توده مردم را بخصوص در گوشه ای گمنام دریافت.خوشبختانه امروزه ملتها و دولتها به چنین مهمی پی برده اند و مراکزی را برای شناسایی و نگهداری و بازخوانی و نشراین اسناد بوجود آورده اند که در ایران می توان به مرکز مردم شناسی و فرهنگ عامه،میراث فرهنگی،بنیاد ایران شناسی، مرکز اسناد آستان قدس رضوی،سازمان اسناد ملی ایران ،کتابخانه مجلس و... اشاره کرد.این مراکز اسناد را به دو گروه اسناد مکتوب وغیرمکتوب تقسیم کرده اند.اسناد مکتوب شامل تمام نوشته ها و مدارکی است که حاصل فعالیتهای روز مره اداری همچون فرمانهای حکومتی ،مکاتبات سیاسی و اداری و اقتصادی و نظامی ،اسناد حقوقی و قضایی،قباله های ازدواج ،اسناد وقفی ،خرید وفروش،مصالحه نامه ها،نامه های خصوصی،روزنامه ها،عرایض و شکایت نامه ها،اطلاعیه ها، اعلامیه ها، پوستر، نقشه،بروشور و کارتهای دعوت وغیره و اسناد غیر مکتوب شامل روایات وخاطرات شفاهی،اسلاید،فیلم،صفحات گرامافون،نوارکاست،ویدئوو غیره است.بدیهی است که این همه مدارک واسناد جمع نمی گردد مگر اینکه تمام افراد جامعه و مؤسسات ذی ربط دست به دست هم دهند واین اسناد را به مراکز مسؤؤل تحویل ویا اینکه با کمک محققان علاقه مند آنها را بازخوانی و نشر نمایند.
اسنادی که دراین مجموعه خواهد آمد شامل وقف نامه ها،قباله های ازدواج،طلاق نامه،صورت خرید وفروش (بیع وشری)،مصالحه نامه ها،نامه های خصوصی وغیره مربوط به ولایت رخ و کدکن از شهرستان تربت حیدریه در خراسان است که از سال 1174 تا سال 1347 هجری قمری شامل می گردد.این مجموعه در سال 1376 شمسی از مسجد مزار کدکن کشف شد که در دست افراد مختلفی افتاد که نویسنده این سطور عکس و گاهی اصل سند را از آنها گرفته و به بازخوانی آنها پرداختم. ازفحوای تعدادی از این اسناد و نامه های خصوصی برمی آید که شخصی به نام آخوند ملا اسماعیل فرزند آخوند ملا ابراهیم عسکری معروف به معتمدالشریعه صاحب آنها بوده است و بعد اسناد مذکور به دست فرزندانش افتاده است (برای اطلاعات بیشتر به معتمدالشریعه در آخر کتابچه رجوع شود).
براساس این اسناد می توان مناسبات اقتصادی،فرهنگی ،حقوقی ،اجتماعی،جغرافیای تاریخی ،طرز مکاتبات اداری و اصطلات و ترتیب سند نویسی و نحوه تهیه اسناد و مهرها و اماکن و اشخاص،باورها و اعتقادات ومناسبات اراضی ومیزان دارایی افراد و غیره مردم ولایت رخ و کدکن را به خصوص در دوره قاجاریه دریافت.
فهرست موضوعی اسناد
فصل اول
وقف نامه
- وقف نامه دو دانگ باغ آلو درکدکن با کافه ملحقات وقف برعزاداری دهه اول محرم تاریخ 1310 ق.
قباله های ازدواج وطلاق نامه
- قباله ازدواج بین حسین پسرامیرخان بیک وخیرالنساء دختر حسینعلی به تاریخ 1275 ق .
- قباله ازدواج بین سید عبدالله پسر کربلایی میرصادق با خدیجه دختر ملا عباس به تاریخ 1289ق.
- قباله ازدواج بین آخوند ملا اسماعیل فرزند ملا ابراهیم و معصومه صبیه محمد به تاریخ 1295ق.
- قباله ازدواج بین قاسم فرزند محمد و صاحب جان خانم دختر حسنعلی جلگه کی به تاریخ 1298ق.
- قباله ازدواج بین آقا حسینعلی پسر خداوردی و زهرا خانم دختر ملا اسد کدکنی به تاریخ 1313 ق.
- قباله ازدواج بین آقا حسین ولد شاه مرد (مدد) با راضیه بنت استاد علی مورخ به تاریخ 1317ق.
- قباله ازدواج مصالحه میان مراد علی ولد ملا عباس و لیلایه خانم بنت استاد علی مورخ 1322ق.
- طلاق نامه رجعی بین حیات خانم بنت حجی باقر عنایتی وآقا غلامحسین کرمانی مورخ 1326ق.
مصالحه نامه ها
- مصالحه یک دنگ سهم آب از آب جاری خارکچی از بلوک پایین رخ به تاریخ 1279 ق.
- مصالحه دنگ و نیم آب در کدکن به تاریخ 1289ق.
- مصالحه پنج سهم از مزرعه سرگل از توابع کدکن به تاریخ 1320ق.
- مصالحه پنج سهم فاضلاب قطار النگ از پایین رخ به تاریخ 1304 ق.
- مصالحه یک سهم و نیم آب از قنات جاری معلی داد از بالا رخ به تاریخ 1306ق.
- مصالحه یک طغرا قباله ازدواج به تاریخ 1309ق.
- مصالحه یک سوم از دو سهم از یک رشته قنات علی آباد از بلوک رخ در سال 1317ق.
- گواهی ماترک همسر به تاریخ 1320 ق.
- مصالحه یک سهم از چشمه کلاته علی درکدکن به سال 1320ق.
- مصالحه دوسهم از کل یک رشته قنات در میان رخ به سال 1320 ق.
- مصالحه دو دنگ و نیم باغ در قریه کدکن به سال 1320 ق.
- مصالحه تمامی چهارسهم آب از کلاته علی محمدابراهیم در کدکن به سال 1321ق.
- مصالحه یک زوج از یک دانگ آب از قریه برس به سال 1322ق.
خرید وفروش( بیع وشری) و اسناد دیگر
- خرید وفروش شانزده سهم از مزرعه جعفرآباد سنجان زاوه به تاریخ 1174 ق.
- خرید وفروش نیم سهم آب ازمزرعه نوبهار برس با متعلقات آّن به تاریخ 1203 ق.
- خرید وفروش یک طاقه آب جاری مزرعه نوبهار برس به تاریخ 1204 ق.
- خرید وفروش آب و زمین از قنات نوبهار برس به تاریخ 1206 ق.
- خرید و فروش چهار سهم از قنات فراوق مزرعه دافی به تاریخ 1210 ق.
- خرید وفروش نه سهم آب از قنات گلبوی سفلی با متعلقات آن به تاریخ 1220ق.
- خرید وفروش زمین از مزرعه خوشهوای کدکن به تاریخ 1225ق.
- خرید وفروش یک قطعه پیش فزای حوالی ملکی در کدکن به تاریخ 1287 ق.
- خرید و فروش یک طاقه آب از قنات سالاری از بلوک پایین رخ به سال 1288ق.
- خرید و فروش دو سهم قنات کاه سرا از لواحق کدکن به تاریخ 1297 ق.
- خرید و فروش یک سهم و استار مزرعه عنبرکه به سال 1307 ق.
- خرید وفروش پانصد بغل مهیاب قزل تپه در پایین رخ به تاریخ 1320 ق.
- فروش و اجاره آب درکدکن به تاریخ 1326 ق.
- فروش مقدار بیست وپنج من محلوج سفید به تاریخ 1327ق.
- گزارش بر غصب ملک به سال 1320 ق.
- سند پرداخت دیه به سال 1320 ق.
- گواهی در مورد موافقت در امر اختلاف به سال 1321ق.
- رفع اختلاف و مرافعه بین مالک و مستاجر فاقد تاریخ .
- تفریق حساب 1325 ق.
- واگذاری اثاث خانه و املاک کدخدای کدکن محمدعلی به تاریخ 1227ق.
- استقراض مبلغ پانزده تومان به سال 1327 ق.ونامه خصوصی به سال 1347ق.
فصل دوم
کتابچه
